Świat wspak. Pielgrzymka na Wirikutę ze społecznością Wixáritari (Huichol)


Inni nazywają ich Huiczolami, oni sami siebie zaś określają Wixáritari – słowem, które w ich języku oznacza po prostu „ludzi”. Od lat zamieszkują górskie zakamarki pasma Sierra Madre Occidental, przez co przez lata udawało im się chronić swoją kulturę przed wpływami zewnętrznymi. Starają się żyć wedle mądrości swoich przodków.

To oni nauczyli ich, że największą świętością jest święta trójca złożona z kukurydzy, niebieskiego jelenia i pejotlu. To oni przykazali im, że co roku muszą udawać się na Wirikutę, śladem mitycznych pierwszych ludzi – świadków pierwszego wschodu słońca, które wzeszło właśnie tutaj. To właśnie tu narodził się świat. Wixáritari wierzą, że bez pielgrzymki na pustynię, nie mają prawa zrobić w ciągu roku nic. Nie mogą siać ani zbierać plonów. Nie mogą upolować ani jednego jelenia. Bez corocznej wizyty na Wirikutę świat po prostu przestałby istnieć.

Pielgrzymka to około 600 km. Kiedyś trasę tę pokonywano pieszo, w latach 70. Huiczole przesiedli się do samochodów. Z miesiąca czas wyprawy skrócił się do tygodnia.

W tym roku pozwolili, byśmy udały się tam z nimi. To był chyba najbardziej niezwykły tydzień mojego życia. 

Jorge i jego syn Jonathan podczas polowania na pejotl.

Sen

To było coś w rodzaju wizji. Marzenia. Odległego snu, który miał się spełnić. Po prostu ich tam widziałyśmy. Dwóch Huiczoli, którzy siedzą na górze i na nas czekają. Nie wiedziałyśmy, kim są ani jaka to góra. Po prostu tam siedzieli i czekali. Może nawet o nas myśleli, mówili, wiedzieli nas w podobnej wizji. Miesiąc wcześniej przyjechałam do Iwonki do Playa del Carmen i okazało się, że mamy podobne marzenie. Że chodzą za nami Huiczole. Że mało o wiemy o tej grupie etnicznej i chciałybyśmy ją poznać. Ustaliłyśmy, że mamy wolne ostatnie 10 dni marca, że spotkamy się w Mieście Meksyk i po prostu pojedziemy. Poznać ich na tej górze, na której siedzą. Nic więcej nie wiedziałyśmy.

Wtedy pojawiła się Renata, moja piękna znajoma. Szybka, przypadkowa rozmowa na facebookowym czacie i szybkie, nieprzypadkowe pytanie: "A może chcesz ze mną jechać na Wirikutę? Do ludzi Huichol do Madre Sierra. To kontakt, który mam od lat, przyjaciel, wspaniały rytuał pielgrzymowania na pustynię. Spotykamy się 22 marca w Guadalajarze - 10 dni".

Zwątpiłam w istnienie przypadków. Huiczole z wizji przestali być anonimowi. Zaczęli mieć konkretne twarze, imiona, historie. Pochodzili z małej, ukrytej głęboko w górach wioski La Laguna. Szybko okazało się, że jest ich nie tylko dwóch, ale dwadzieścioro kilkoro - tyle osób ze społeczności wybierało się tego roku do świętej ziemi Wirikuta. Wixáritari wierzą, że to właśnie tam narodziło się słońce. Zwieńczeniem wyprawy jest wspinaczka na świętą górę Cerro del Quemado. Górę z naszej wizji.

Na szczycie Cerro del Quemado.

Odległa galaktyka

- Nazywamy to miejsce Laguna Seca. Było tu kiedyś wielkie jezioro, ale wyschło - mówi Carmela, córka marakame don José. Jechaliśmy tu z Guadalajary dwa dni. Pierwszego dnia jeszcze po asfalcie, potem zjechaliśmy już na wyboistą drogę przez góry. Nie było już tablic informacyjnych, ktoś tylko wyrył gdzieś w skale koślawą strzałkę i napis "La Laguna". Wioska to jedna ulica, porozsiewane tu i ówdzie gliniane domki, postawiona za państwowe pieniądze szkoła i biegające samopas kozy, owce i świniaki. Jest też jeden sklepik. Pod nieuwagę pracującej tu Gracieli włamuje się tu czasem stado kóz. Siedzący pod sklepem pijaczkowie nie mają siły ich przegonić. Kozy wyjadają z kosza w drzwiach resztki czipsów, żując w swych pazernych gębach całe szeleszczące opakowania. Jest leniwe popołudnie, słońce niespiesznie zachodzi za pionowymi skałami, wyglądającymi na przerysowane ze storyboardu jakiegoś westernu. Ostatnie jego promienie oświetlają głęboki wąwóz leżący na granicy wioski. Popołudniowy wiatr wygrywa piękną, szumną melodię na suchych liściach dębów.

Nigdy nie czułam się tak daleko od wszystkiego, co znam. Równie dobrze mogłabym być na innej planecie, ogrom gwiazd nade mną wyglądał przecież tak nierealnie. Zasypiałam przy ognisku, tuż obok przez całą noc odbywała się ceremonia, dziesiątki ust odmawiały modlitwy w nieznanym mi języku, mój świat był o miliardy wieków i lat świetlnych stąd.


Pielgrzymowanie

Jadą całą praktycznie całą społecznością. Każdy, kto może. Najmłodszy uczestnik pielgrzymki ma pół roku, najstarszy - 93 lata. Przed wyjazdem marakame, przewodnik duchowy społeczności, święci nasze buty. Myśli się o intencji, z którą idzie się na pielgrzymkę. Po drodze zatrzymujemy się w świętych miejscach na rytuały. Stajemy przy źródłach, wzgórzach, skałach. Śpimy na ziemi, pod kocami, często po prostu przy drodze, tam, gdzie zastanie nas noc. Jedziemy trzema samochodami. Przed dotarciem na miejsce zawiązuje się nam oczy. Tym, którzy pierwszy raz. Jest też spowiedź. Na sznurku wiąże się supełki. Po jednym za każdego kochanka w życiu. Niedopełnienie tych rytuałów może mieć tragiczne smutki. Marakame opowiada o takich, którzy zostali ukąszeni przez skorpiona albo zgubili się na pustyni i nigdy już nie wrócili.

Marakame don José podczas jednego z rytuałów.

Na opak

Na pustyni wszystko jest na odwrót. Przez te kilka dni niebo jest ziemią, woda ogniem, a noc dniem. Zamiast "proszę" mówi się "dziękuję", a zamiast "buenos días" - "días buenos". Rządzą dzieci. Wymyślają nam nowe pustynne imiona. Ja zostaję "Szyją Indyka". W normalnym świecie to dość pokraczne przezwisko. Z wyrzutem pytam dzieci, dlaczego wybrały mi takie imię.
– Takie jest życie – mruga do mnie 14-letni Bernardo.
Nie pozostaje mi więc nic innego, jak się do dziwnego przezwiska przyzwyczaić. Bo skoro wszystko jest na opak, to przecież to, co brzydkie, jest tutaj piękne.


Pejotl

Nazywają to caseríą, "polowaniem". Zbiory pejotlu są jednym z ważniejszych elementów pielgrzymki na Wirikutę. Huiczole gromadzą wtedy zapasy psychoaktywnego kaktusa dla całej wioski na następny rok.

Wierzą, że to najlepszy lek na wszystko. Na przeziębienie, na zmęczenie, na problem z zajściem w ciążę i na ciążę niechcianą. Pomaga też na wszelkie niepokoje ducha. Czasem śmieję się, że jest odpowiedzią na wszystko, jak w tej zabawie z dzieciństwa, gdzie na każde pytanie odpowiadało się "pomidor". Problemy żołądkowe - zjedz pejotl. Zmęczenie - pomoże pejotl. Głód - lepiej pejotl.

Co i rusz, któryś z Huiczoli schyla się, odkopuje roślinę, wycina, wrzuca do worka na plecach. Worki napełniają się w tempie ekspresowym.
 - Jak wy to robicie? Jak ich szukacie? Ja chodzę i chodzę, i nie widzę nic - pytam po kilkunastu minutach bezowocnego "polowania".
- To nie ty masz ich szukać. Pejotl sam cię znajdzie. Trzeba tylko mieć dobrą, szczerą intencję - odpowiada ze spokojem Bernardo, ojciec chłopca, który nazwał mnie "Szyją Indyka".
- I co wtedy?
- Wtedy pejotl po prostu krzyknie "Tu jestem" - dodaje Jorge.

Nierika

Wixáritari wierzą, że każdy człowiek jest artystą. Jeśli ktoś nie tworzy – jest chory. Lekarstwem na tę chorobę również może być pejotl. Dzięki kolorowym wizjom po jego zażyciu, inspiracja wraca. Te wizje Wixáritari nazywają nieriką. Tym samym słowem określają swoje kolorowe obrazy, które wykonują przy pomocy kolorowych włóczek. Mają one intensywne kolory – podobne do tych, które oglądają podczas pejotlowych wizji. Są na nich święte symbole Huiczoli: pejotl, jeleń, kukurydza, inne rośliny i zwierzęta, a także sceny z mitologii i wierzeń Wixáritari.

Peyoteros

- Macie może troszeczkę wody? – na pustyni zza jednego z kaktusów wyłania się dwóch chłopaków. Są z Miasta Meksyk, od kilku dni chodzą po pustyni. Myśleli, że przetrwają żywiąc się jedynie pejotlem, cieszą się, że nas spotkali. Takich jak oni jest tu więcej. Szacuje się, że Wirikutę odwiedza rocznie około pięciu tysięcy „psychodelicznych turystów”. Tych nazywa się „peyoteros”. Są oni pokaźną grupą osób zasilających budżet okolicy.

– Wiele osób myśli, że pejotl służy do zabawy. Ale jeśli nie szanujesz pejotlu, on również nie będzie szanował ciebie – mówi Jorge.
Ostrzega przed mocą kaktusa i dodaje, że im, Huiczolom, nauka radzenia sobie z nią zajęła pięć tysięcy lat. Mówi też, że wielu „peyoteros” nieumiejętnie przycina kaktusa, a wtedy ten nie ma szansy się odrodzić.
– Kiedyś pejotl był wszędzie. Teraz jest go o wiele mniej - dodaje - Jak tak dalej pójdzie, nie będzie go w ogóle.


Przyszłość

- Przyjechali tu 500 lat temu, rozgrabili, co według nich było do rozgrabienia, i wyjechali – mówi marakame don Jose patrząc na opuszczone budynki Real de Catorce, miasta położonego u skraju Wirikuty. Miasto wyrosło na powstających tu jak grzyby po deszczu hiszpańskich kopalniach srebra. U szczytu swojej świetności pod koniec XIX wieku liczyło 15 tysięcy mieszkańców. Wraz ze spadkiem cen srebra na początku ubiegłego stulecia miasto zaczęło pustoszeć. Dzisiaj w tym ghost-town mieszka zaledwie tysiąc osób, a większość budynków to ruiny.

Dzisiaj kopalnia srebra może spowodować podobną tragedię. Na terenie Wirikuty planowana jest budowa kopalni srebra, tym razem przez kanadyjską firmę First Majestic Silver. Wypuści ona do gleby duże ilości odpadów,a także wykorzysta niewielkie zasoby wody, bez których pustynia nie przetrwa pory suchej. Kopalnia zaburzy równowagę w tutejszym ekosystemie i spowoduje śmierć wielu roślin i zwierząt. Szacuje się, że w ciągu 10 lat pustynię czeka śmierć.

- Mówi się, że to szansa ekonomiczna dla regionu, kusi się wzrostem zatrudnienia – mówi marakame. On jednak, tak jak nauczyli go jego przodkowie, patrzy na ten proces z szerszej perspektywy. Patrzy nie tylko na teraźniejszość, ale na przyszłość oraz przeszłość. Stoi na wzgórzu, wpatruje się w leżące pod jego stopami ruiny miasta Real de Catorce. – Przyjadą tu, rozgrabią, co według nich będzie do rozgrabienia, i wyjadą – szepce cichutko, a jego słowa zagłusza szalejący po mieście-widmie wiatr.




Fotorelacja 2017:


Cristóbal, Jonathan i Fran uczą się grać na ręcznie wykonanych instrumentach.











Fotorelacja 2018


W tym roku ponownie udałyśmy się na Wirikutę. Bo jak już raz się pojedzie, to trzeba jeszcze co najmniej cztery. I znów była magia. I miliardy gwiazd. I ta majestatyczna cisza pustyni. I Wixáritari, którzy z niezwykłej grupy etnicznej stali się po prostu niewidzianymi od roku przyjaciółmi.

Clemente i Bernardo po polowaniu na pejotl.

Marakame don José ze skrzypkami z wyrzeźbionym jelonkiem.

Pielgrzymkowy łobuziak Cristóbal.

Święta skała w Villa de Ramos.


Kropienie głowy świętą wodą. Bernardo i jego córka, Alma.


Kropienie krwią baranka, krew w butelce po Pepsi.


Tulama, żona don José.


Bernardo i jego siostra Alma.

Jonathan, mój prywatny ulubieniec.

Fran i jego zbiory.




Zobacz także: Portrety społeczności Wixáritari ze społeczności La Laguna