Czy Kolumb "odkrył" Amerykę?

Czy można “odkryć” miejsce, gdzie od tysięcy lat żyją ludzie? Jak mogliby nazwać to wydarzenie rdzenni mieszkańcy Ameryk? Wyrażenie “odkrycie Ameryki” jest spojrzeniem wyjątkowo europocentrycznym - zakłada niejako, że historia świata powinna być opowiadana z perspektywy Europejczyków, pomijając zupełnie doświadczenie oryginalnych mieszkańców Ameryki.

Dla spojrzenia na ten fakt historyczny z drugiego punktu widzenia polecam wiersz: 

W 1492 roku

rdzenni mieszkańcy odkryli, że są Indianami

Odkryli, że mieszkają w Ameryce

Odkryli, że są nadzy

Odkryli, że istnieje grzech

Odkryli, że są winni posłuszeństwo

królowi i królowej z innego świata

oraz bogowi z innego nieba

i że ten bóg wynalazł winę i odzienie

i postanowił, że powinien zostać spalony żywcem

ten, który czci Słońce i Księżyc

i Ziemię i Deszcz, który na nią spada

Eduardo Galeano "Odkrycie"

tłumaczenie moje

Pomijam tutaj historyczne dywagacje, czy rzeczywiście Krzysztof Kolumb był pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Ameryk, a także pytania, czy Kolumb wiedział, że dotarł do ziem nieznanego dotąd Europejczykom kontynentu i czy słowo “odkrycie” w ogóle było przez niego w ten sposób rozumiane. Chcę zwrócić uwagę na samo słowo “odkrycie”, którego wciąż niestety używa się w Polsce dla opisania tego faktu historycznego.

Jak inaczej nazwać "odkrycie Ameryki"?

Można powiedzieć np. że Kolumb “przybył” lub “dotarł” do Ameryki albo, lepiej, na “ziemie później nazwane Ameryką” lub też dosadniej, że ją “najechał”. 

Niektórzy mówią, że Kolumb nie “odkrył”, ale “zakrył” Amerykę – Europejczycy z premedytacją niszczyli miejscową kulturę, a także jej materialne przejawy: artefakty, budynki, pamiątki i kroniki historyczne, a na dawnych śwątyniach budowali kościoły. Meksykański filozof Edmundo O’Gorman mówi zaś o “wynalezieniu” Ameryki – nowy dla Europejczyków kontynent był interpretowany i nazywany tylko z ich europocentrycznego punktu widzenia.

Pewną popularność zdobyło niedyskryminujące i nieoskarżające zarazem określenie “spotkanie dwóch światów” – bywa jednak ono krytykowane za umniejszanie krzywd, jakie wyrządzili Europejczycy podczas konkwisty oraz kolonizacji.

“Stary” i “Nowy” Świat

Określenia "Stary" i "Nowy Świat" również podkreślają europocentryczny punkt widzenia. Nowy dla kogo? Jak idea “nowego” kreowała wyobrażenia Europejczyków? Wizja “nieodkrytego” lądu budziła ogromne emocje – oto możemy zbudować nowy porządek i społeczeństwo oparte na wspólnych, chrześcijańskich wartościach. Każdy może tu przybyć i zacząć życie “od nowa”, bez trudnej historii i konfliktów, które nękały Europę. Jednakże aby zbudować “nowy świat”, trzeba było unicestwić ten zastany.

Trzeba też dodać, że sama nazwa “Ameryka” jest nazwą egzonimiczną – nadaną tej części świata przez Europejczyków od imienia Ameriga Vespucciego, włoskiego kartografa. Nazwa jest jak najbardziej akceptowana po drugiej stronie oceanu, ale niektórzy używają odpowiedników tego słowa w językach rdzennych, np. Abya Yala czy Ixachitlān.

Protesty 1992 roku

Obchody pięćsetlecia przybycia Kolumba do Ameryki 12 października 1992 roku zostały w wielu krajach zakłócone przez protesty. Manifestujący burzyli i niszczyli pomniki Krzysztofa Kolumba oraz innych konkwistadorów i domagali się zmiany narracji na temat tego wydarzenia. Protesty zwróciły uwagę na problematykę jednostronnej wizji historii i  umocniły dyskurs dekolonizacyjny w Amerykach, a do dzisiaj 12 października jest w wielu krajach dniem przemarszy i burzenia pomników. Pomniki Kolumba usunięto także w wielu miastach w USA na fali manifestacji po zabójstwie George’a Floyda.

Co świętuje się zamiast Dnia Kolumba?

Od lat za oceanem odchodzi się od nazwy “odkrycie Ameryki”, a sam dzień 12 października, świętowany niegdyś jako Dzień Kolumba albo Día de la Raza (Dzień Rasy), jest obchodzony coraz częściej pod innymi nazwami, często podkreślającymi wielokulturowość danego kraju albo doceniający jego ludność rdzenną. 

Oficjalne nazwy święta w poszczególnych krajach:

Argentyna: Día del Respeto a la Diversidad Cultural (Dzień Szacunku dla Różnorodności Kulturowej) 
Belize: Día Panamericano (Dzień Panamerykański)
Boliwia: Día de la Descolonización (Dzień Dekolonizacji)
Chile: Día del Encuentro entre Dos Mundos (Dzień Spotkania Między Dwoma Światami)
Dominikana: Día de la Identidad y Diversidad Cultural (Dzień Tożsamości i Różnorodności Kulturowej
Ekwador: Día de la Interculturalidad y la Plurinacionalidad (Dzień Międzykulturowości i Wielonarodowości)
Kolumbia: Día de la Diversidad Étnica y Cultural de la Nación Colombiana (Dzień Różnorodności Etnicznej i Kulturowej Narodu Kolumbijskiego)
Kostaryka: Día del Encuentro de las Culturas (Dzień Spotkania Kultur)
Meksyk: Día de la Nación Pluricultural (Dzień Narodu Wielokulturowego)
Peru: Día de los Pueblos Originarios y el Diálogo Intercultural (Dzień Ludności Rdzennej i Dialogu Międzykulturowego)
USA: w niektórych miastach i stanach - Indigenous Peoples' Day albo Native American Day (Dzień Ludności Rdzennej). Dzień Kolumba w wielu miejscach w USA jest dziś głównie świętem diaspory włoskiej.
Urugwaj: Día de las Américas (Dzień Ameryk)
Wenezuela: Día de la Resistencia Indígena (Dzień Oporu Ludności Rdzennej)

Więcej na ten temat:

Tzvetan Todorov: Podbój Ameryki. Problem innego. Fundacja Aletheia, 1996.
Edmundo O’Gorman: La invención de América. Fondo de Cultura Ecónomica,1958.
Double Down News: George Monbiot on Western Civilisation (wideo).

Zobacz także: Dlaczego przestałam używać słowa "Indianie"