Meksykanizmy

W Meksyku oficjalnym językiem jest hiszpański oraz 68 języków rdzennych. Konstytucja meksykańska mówi, że Meksyk jest krajem multikulturalnym i zaznacza prawo do posługiwania się przez Indian ich językami. Populacja rdzenna ma także teoretycznie prawo do tłumacza w urzędach, sądach oraz w szpitalach. Wiele dzieci ma możliwość dwujęzycznej edukacji.

Większość Meksykanów (ok. 99%) posługuje się jednak językiem hiszpańskim, różni się on aczkolwiek w pewnym stopniu od tego, jakim mówi się w Hiszpanii. Jest też nieco inny niż w pozostałych krajach Ameryki Łacińskiej.

Czym różni się hiszpański z Meksyku od hiszpańskiego z Hiszpanii? Jak wymawia się takie nazwy jak "Holbox", "Oaxaca" czy "Xochimilco"? Przeczytacie o tym w dzisiejszym wpisie na blogu.

Język hiszpański wygląda trochę inaczej w poszczególnych krajach, w których jest używany. Jeśli uczyłeś się europejskiej wersji języka hiszpańskiego, bez problemu porozumiesz się w Meksyku, ale zauważysz pewne różnice.

Istnieją też minimalne różnice regionalne na terenie samego Meksyku, ale należy już je traktować bardziej jako ciekawostkę lingwistyczną niż utrudnienie w porozumiewaniu się w podróży.

Gramatyka

W Ameryce Łacińskiej o wiele częściej używa się form grzecznościowych (pan, pani, państwo), a mówienie na “ty” policjantowi czy urzędnikowi może zostać uznane za niegrzeczne. W ogóle nie używa się drugiej osoby liczby mnogiej (“wy”- “vosotros”), zamiast tego do wszystkich zwraca się jako “państwo” (“ustedes”). Na wyjazd do Meksyku formy czasowników drugiej osoby pluralu wszystkich czasów możecie sobie po prostu tymczasowo zapomnieć. Ja - szczerze mówiąc - już trochę je wyparłam z pamięci i kiedy jadę do Hiszpanii muszę trochę się nagimnastykować ;)

Przykład:

Wiecie, o której godzinie otwierają sklep?

ES: ¿Sabéis a qué hora abren la tienda?
MX: ¿Saben a qué hora abren la tienda?

Da się też zauważyć różnicę w użyciu czasów przeszłych. W Ameryce Łacińskiej w miejscu, gdzie w Hiszpanii użyłoby się czasu pretérito perfecto, stosuje się często (ale nie zawsze!) czas pretérito indefinido.

Przykład:

Dzisiaj nie jadłem śniadania.

ES: Hoy no he desayunado.
MX: Hoy no desayuné.

Więcej infomacji na ten temat całkiem trafnie zbiera Wikipedia (po hiszpańsku).

Słownictwo

Są również różnice leksykalne. Najbardziej klasycznym przykładem, który absolutnie należy znać, bo może nam przysporzyć kłopotów, jest różne znaczenie czasownika "coger" w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej. Na Półwyspie oznacza on "brać", po drugiej stronie Atlantyku... "pieprzyć".

Kilka różnic w słownictwie w Meksyku:

prosto - recto (ES), derecho (MX)
sok - zumo (ES), jugo (MX)
kolczyki - pendientes (ES), aretes (MX)
okulary - gafas (ES), lentes (MX)
ziemniak - patata (ES), papa (MX)
brzoskwinia - melocotón (ES), durazno (MX)
długopis - bolígrafo (ES), pluma (MX)
komórka - móvil (ES), celular (MX)
basen - piscina (ES), alberca (MX)
kurtka - chaqueta (ES), chamarra (MX)
autobus - autobús (ES), camión (MX) - ale także autobús
chodnik - acera (ES), banqueta (MX)
cmentarz - cementerio (ES), panteón (MX)
kelner - camarero (ES), mesero (MX)
żona - mujer (ES), esposa (MX)
żarówka - bombilla (ES), foco (MX)
tęsknić - echar de menos (ES), extrañar (MX)
złościć się - enfadarse (ES), enojarse (MX)

I wiele innych.

Wpływy z języka angielskiego

Przez bliskość Stanów Zjednoczonych duży wpływ na meksykański hiszpański ma język angielski. Więcej naleciałości z tego języka będzie mieć również mowa mieszkańców północnych stanów Meksyku, ale wiele słów angielskiego pochodzenia używa się w całym kraju. Na przykład:

samochód - coche (ES), carro (MX)
komputer - ordenador (ES), computadora (MX)
szafa - armario (ES), closet (MX)
placek, ciasto - pastel (ES), pay (MX) - ale także pastel
lodówka - nevera (ES), refrigerador (MX)
hydraulik - fontanero (ES), plomero (MX)
wynajmować - alquilar (ES), rentar (MX)
sprawdzać - revisar (ES), checar (MX)
autostop - autoestop/a dedo (ES), ride/rayte (MX)
lunch - almuerzo (ES), lonche (w północnym MX)

Wpływy z języków rdzennnych

Meksykański hiszpański wyróżnia na tle innych odmian hiszpańskiego słownictwo pochodzące z języków rdzennych, głównie z języka nahuatl (języka dawnych Azteków i obecnych Indian Nahua), a takze majańskiego, purepecha i innych.

słomka - pajita (ES), popote (MX - z nahuatl popotl - "słoma")
latawiec - cometa (ES), papalote (MX - z nahuatl papalotl - "motyl")
sowa - lechuza/búho (ES), tecolote (MX - z nahuatl tecolotl)
konik polny - saltamontes (ES), chapulín (MX - z nahuatl chapolin)
indyk - pavo (ES), guajolote (MX - z nahuatl huexólotl)
sezam - sésamo (ES), ajonjolí (MX - z nahuatl ajonjolí, axolli)
kaczan, kolba kukurydzy - mazorca (ES), elote (MX - z najuatl ezotl)
targ - mercado (ES), tianguis (MX - z nahuatl tiyanquiztli) - ale także mercado
kumpel - amigo/tipo/fulano, cuate (MX - prawd. z nahuatl mecoatl - "bliźniak") - ale także amigo
guma do żucia - goma de mascar (ES), chicle (MX - przez nahuatl z maya sicte)
sandał - sandalia (ES), huarache (MX - z purepecha warachi)

To z języków rdzennych Meksyku pochodzą takie słowa jak kojot, awokado, kakao i czekolada.

Wymowa

W Meksyku nie ma sepleniącej głoski "z", nie ma też różnicy w wymowie między "s", "z", "ce" i "ci" wszystko wymiawia się jak polskie "s". Nie ma różnicy między wymową "ll" i "y" (obie jak polskie "j").

Problemów może nastręczać wymowa litery "x". Może być ona czytana na kilka sposobów - jako “h” - jak w “México”, jako “sz” - jak w “Holbox”, jak “x” - jak w “Tuxtla” czy jak “s”- w “Xochimilco”). Generalnie nie ma reguły, która by nam pomogła w zidentyfikowaniu sposobu wymawiania danego "iksa". Jedynie kiedy jesteśmy na Jukatanie, w czytaniu nazw miejscowych możemy zaryzykować i "x" wymówić" jako "sz". Tak właśnie wymawia się tę literę w nazwach pochodzenia majańskiego.

Generalne zasady wymowy języka hiszpańskiego znajdziecie TUTAJ.

Jak to przeczytać

Wybaczcie, daruję sobie zapis fonetyczny, który mało kto pewnie rozumie, i zapiszę łopatologicznie, mniej więcej tak, jakbyśmy ich wymowę zapisali po polsku:

Nazwy miejscowe:

Holbox - Holbosz
Uxmal - Uszmal
Xcaret -Szkaret
Xplor - Szplor
Isla Mujeres - Isla Muheres
Oaxaca - Łahaka
Xochimilco - Sochimilco
Hierve el Agua - Jerwe el Agła
Huautla de Jiménez - Łałtla de Himenes
Xalapa - Halapa
Tuxtla - Tukstla

Inne:

xoloitzcuintle (łysy pies meksykański) - szoloitskłintle
Huitzilopochtli (aztecki bóg wojny i słońca) - łitsilopocztli
Quetzalcoatl (aztecki bóg, "pierzasty wąż") - ketzalkoatl
Mayahuel (aztecka bogini agawy i pulque) - majałel
pulque (napój niskoprocentowy z agawy) - pulke
chilaquiles (danie śniadaniowe) - czilakiles
quesadillas (potrawa) - kesadijas
Cuauhtémoc (ostatni władca Azteków, a także imię w Meksyku) - kautemok
Xicotencatl (książe z Tlaxcali) - Hikotenkatl
cempasúchil (aksamitki, ozdoba na Święto Zmarłych) - sempasuczil

Wiele słów czytanych przez Meksykanów można znaleźć na stronie forvo.com, to tam najczęściej zaglądam, gdy głowię się nad wymową jakiegoś meksykańskiego iksa. Z wymową większości meksykańskich słów radzi sobie nieźle Tłumacz Google (trzeba ustawić język na hiszpański). Tyle że ten ostatni wykłada się na nazwach pochodzenia majańskiego.

A na koniec zostawię Was z paroma zagwozdkami - połamijęzykami. Jak byście przeczytali te nazwy? Są to autentyczne nazwy miejscowe w Meksyku.

Tequixquiac
Cuajinicuilapa
Xalpatláhuac
Yachihuacaltepec
Tlalnelhuyocan
Parangutirimícuaro

I zadanie z gwiazdką:

Vengo de Tlaxcalixtlahuaca pero voy para Alaxtilta Ixacuatitla

Zobacz także: Ayapaneco i skłóceni sąsiedzi. Nieprawdziwa historia umierającego języka

Słownik meksykanizmów

Jeśli chodzi o slang, słownik rózni się od góry do dołu! Warto rzucić okiem na ten słowniczek przed wyjazdem, bo jest szansa, że - nawet jeśli znacie hiszpański z Hiszpanii - nie zrozumiecie się z Meksykanami ni w ząb. Co i tak może być trudne, bo Meksykanie są królami tzw. "albures", czyli podtekstów i gier słownych - których zrozumienie przychodzi wciąż, po dziewięciu latach tutaj, przychodzi mi z trudnością.

a huevo - oczywko, jacha
a poco - serio? naprawdę? nie mów!
aguas - uwaga
ahorita - teraz, zaraz albo... w sumie to nie wiadomo kiedy ;)
ajo - LSD
cabrón - skurwiel, sukinsyn
cagado - zjebany, śmieszny
caguama - duża butelka piwa, o pojemności ok. litra (dosł. żółw morski)
cámara - ok, jasne, ale także jaaaasne (niedowierzając)
campechano - mieszany, mieszanka róznych rzeczy
cañón - trudny
carnal - ziomek
chafa - tani, badziewny, szmelc
chairo - lewak
chamaco - dzieciak
chamarra - kurtka
chamba - robota
changarro - mały biznes, mały sklep
chapo - niski, konus (na północy Meksyku)
chaparro - niski
chavo - chłopak
chava - dziewczyna
chayote - łapówka, zazwyczaj dawana dziennikarzom (dosł. kolczoch jadalny)
chela - piwo
cheve - piwo
chicano - Amerykanin meksykańskiego pochodzenia
chichis - cycki
chido - zajebiście
chilango - mieszkaniec miasta Meksyk
chile - żartobliwie o penisie
chingar - pieprzyć, jebać
chinga tu madre - pierdol się (dosł. pieprz swoją matkę)
chingo - w chuj
chingón - przechuj, zajebiście
chiste - żart, dowcip
chivo - karabin AK-47
cholo - subkultura, meksykańscy hip-hopowscy
chorro - w chuj, dużo
chulo - piękny
chupar - chlać
churro - skręt
cochino - brudny, brudas, świniak
codo - oszczędny, skąpy (dosł. łokieć)
coleto - mieszkaniec San Cristóbal de las Casas
comida corrida - zestaw lunchowy
compadre, compa - ziomek
coperacha - zrzutka, składka
cotorrear - gadać, rozmawiać
cruda - kac
cuate - kumpel, ziomek
culero - dupek

Salma Hayek uczy meksykańskiego slangu.

darle a uno el avión - wciskać komuś kit
descrudar - "odkacowywać się"
desmadre - bałagan, burdel albo... Ale Meksyk!
deveras/deveritas - naprawdę? serio? (od: de verdad)
echar la hueva - obijać się
feria - forsa, kasa
fresa - przedstawiciel albo przedstawicielka "bananowej młodzieży", osoba, która ma pieniądze i przez nie się definiuje (dosł. truskawka)
gabacho - mieszkaniec USA
gacho - brzydki, zły, niefajny
gallo - skręt
güero - osoba o jasnej karnacji
güey - koleś, typ, ziom (dosł. samiec wołu)
hijole - aj, ojejku, cholera, Jezu
hijo de la chingada - skurwysyn
huevon - leniuch
huevos - jaja
jalada - coś niewyobrażalnego
¿jalas? - reflektujesz?
jarocho - mieszkaniec stanu Veracruz (także muzyka - son jarocho)
jodido - pieprzony
joto - pedał
joven - kelner
lana - fosa, casa
mal de puerco - food coma, uczucie senności po obfitym posiłku
malacopa - osoba ze słabą głową do alkoholu
malinchista - zdrajca, osoba, która woli zagraniczne nad meksykańskie (od imienia Malinche)
mamada - seks oralny, ale także coś chujowego, beznajdziejnego
mamón - palant, głupek
mande - słucham? co?
mano, manito - ziomek, brat (od hermano)
maricón - pedał
me caga - wkurwia mnie
me late - podoba mi się
metiche - ktoś, kto wtyka nos w nie swoje sprawy
me vale madres - nic mnie to nie obchodzi
mojado - nielegalny migrant do USA
morro - dzieciak
mota - marihuana
naco - wieśniak, burak, cebulak
nel - nie
¿neta? - serio?
ni modo - szkoda, ale cóż poradzić
no hay bronca - nie ma problemu
no hay de queso, nomás de papas - nie ma za co
no mames - nie pierdol (dosł. nie ssij)
no manches - nie pierdol (ale nie tak wulgarnie jak no mames
ñoño - głupawy, lamerski

Eva Longoria i Michael Peña uczą meksykańskiego slangu.

órale - wow
oye - słuchaj
pacheco - spalony, upalony marihuaną
panocha - cipka
paro - przysługa
padre, qué padre - zajebiście
peda - popijawa
pedo - najebany, ale qué pedo - co tam (dosł. pierd)
peje - mieszkaniec stanu Tabasco (dlatego także: prezydent Andrés Manuel López Obrador)
pendejo - debil, dupek
pinche - pierdolony, pieprzony
pipope - mieszkaniec Puebli
plata - pieniądze, forsa (dosł. srebro)
plata o plomo - dosł srebro albo ołów, gdzie plata znaczy też forsę - wybór stawiany przez kartele policji, wojsku albo urzędnikom: albo łapówka albo kulka w łeb
plebe - dzieciak, ziom, typ (na północy Meksyku)
poca madre, qué poca madre - chujowo albo... zajebiście
pomo - butelka alkoholu
prieto - osoba o ciemnej karnacji (rasistowskie)
puto - pedał
qué onda - co słychać
ratero - złodziej
regio - mieszkaniec Monterrey
reventón - wielka impreza
rola - piosenka, kawałek
sabana - bibułka do skręcenia papierosów lub jointów (dosł. prześcieradło)
simon - tak
tapatío - mieszkaniec stanu Jalisco, Guadalajary
te crees muy muy - masz wysokie mniemanie o sobie
tiburón - mężczyzna szukający numerku na jedną noc
tocayo - imiennik
toque - skręt
vale verga - nic niewarte
varo - pieniądze, pesos
vato - facet, koleś
vientos - dobrze, ok
vocho - volkswagen garbus
verga - penis
vete a la verga - spierdalaj (dosł. idź do chuja)
zorra - dziwka, puszczalska

I jeszcze jedno słówko do słownika:
Taki ruch palcem oznacza "tak". Zazwyczaj używa się go, kiedy dana sytuacja nie pozwala tego wypowiedzieć, np. kiedy jemy, pijemy albo rozmawiamy przez telefon.

Pochodzi z popularnego serialu "El Chavo del Ocho".